Σχέσεις, Ασφάλεια και Ανασφάλεια: Οι Τέσσερις Τύποι Προσκόλλησης
Η θεωρία προσκόλλησης του Bowlby υποστηρίζει ότι το είδος και η ποιότητα της σχέσης που αναπτύσσει το βρέφος με τη μητέρα/τροφό κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του, επηρεάζει την ψυχο-συναισθηματική του ανάπτυξη και τον τρόπο που θα συνδεθεί συναισθηματικά με τους ερωτικούς συντρόφους στο μέλλον. Η φύση και η μορφή αυτής της πρώτης σχέσης που αναπτύσσει το βρέφος με τη μητέρα του γίνεται μοντέλο για τις μετέπειτα σχέσεις του, δημιουργώντας πεποιθήσεις για το αν θα είναι άξιο αγάπης, κατά πόσο μπορεί να βασιστεί στους άλλους και αν μπορεί να εμπιστευτεί τον κόσμο γύρω του. Με άλλα λόγια, μια ασφαλής ή ανασφαλής προσκόλληση φαίνεται να δημιουργεί κάποιες βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις οι οποίες επηρεάζουν το πώς βλέπει το άτομο τον εαυτό του ως βρέφος αλλά και αργότερα ως ενήλικας.
Αναγνωρίστηκαν 4 τύποι συναισθηματικού δεσμού: ο ασφαλής, ο αγχώδης/αμφιθυμικός, ο απορριπτικός /αποφευκτικός και ο αποδιοργανωμένος.
Στον ασφαλή δεσμό, η μητέρα είναι στοργική, τρυφερή, συναισθηματικά διαθέσιμη και ανταποκρίνεται πάντα στο κάλεσμα του μωρού. Ο ενήλικας που έχει αναπτύξει ασφαλή δεσμό προσκόλλησης έχει αυτοεκτίμηση, είναι αισιόδοξος, μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τα εμπόδια, δεν φοβάται τη δέσμευση και είναι ανοιχτός και δοτικός στις ερωτικές σχέσεις. Πολλές είναι οι έρευνες που έχουν δείξει ότι τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση εμφανίζουν σημαντικότερα επιτεύγματα και επιτυχίες, αποτελεσματικότερη συναισθηματική, κοινωνική και συμπεριφορική προσαρμογή και καλύτερες κοινωνικές σχέσεις σε σχέση με τα παιδιά με ανασφαλή ή αποδιοργανωμένη προσκόλληση. Το να έχεις ασφαλή τύπο προσκόλλησης δεν σημαίνει ότι είσαι τέλειος, αλλά ότι είσαι έτοιμος να αναγνωρίσεις τα λάθη σου και να αναλάβεις την ευθύνη της επανόρθωσης, και δεν φοβάσαι να ζητήσεις βοήθεια και υποστήριξη όταν τα χρειάζεσαι.
Έτσι τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση φαίνεται πως αναπτύσσουν έναν ισχυρό και συναισθηματικά σημαντικό δεσμό με το πρόσωπο που τα φροντίζει και ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους. Υπάρχει χαρά και ικανοποίηση, συναισθήματα που αναπτύσσονται όχι μόνο στο βρέφος αλλά και στη μητέρα. Η μητέρα γίνεται αντιληπτή ως ένα άτομο αξιόπιστο, υποστηρικτικό και ευαίσθητο, έτοιμο να ανταποκριθεί κατάλληλα στις ανάγκες, έτσι το βρέφος αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά να εξερευνήσει το περιβάλλον.
Ο εαυτός του γίνεται αντιληπτός ως άξιος αγάπης και υποστήριξης και το ίδιο αποκτά εμπιστοσύνη στις ικανότητες του. Οι άλλοι θεωρούνται εξίσου ως άξιοι εμπιστοσύνης και ανταποδοτικοί. Ένα παιδί με ασφαλή προσκόλληση είναι πιθανό να αναπτύξει ευκολότερα την ανθεκτικότητα, την ανεξαρτησία, τον έλεγχο των συναισθημάτων του, την ενσυναίσθηση, τις κοινωνικές του δεξιότητες, τα θετικά του συναισθήματα και την αυτοεκτίμηση.
Από την άλλη μεριά, τα βρέφη που έρχονται σε επαφή με μια μητέρα που δεν ανταποκρίνεται κατάλληλα στις ανάγκες τους αναπτύσσουν έναν ανασφαλή δεσμό προσκόλλησης, ο οποίος διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: τον απορριπτικό/αποφευκτικό δεσμό και τον αγχώδη/αμφιθυμικό δεσμό. Ο ανασφαλής δεσμός χαρακτηρίζεται από φόβο εγκατάλειψης.
Στην πρώτη περίπτωση (απορριπτικό/αποφευκτικό δεσμός) η μητέρα είναι συχνά συναισθηματικά απούσα και απορριπτική, δεν ανταποκρίνεται άμεσα και συνήθως είναι επικριτική και αντιδρά με θυμό ή τιμωρία όταν το παιδί εκφράζει έντονα συναισθήματα.
Το παιδί βιώνει συχνά την απόρριψη και αναπτύσσει άγχος και φόβο για πιθανή απόρριψη στο μέλλον. Έτσι προσπαθεί να μην δείχνει αρνητικά συναισθήματα και κρατά συναισθηματική απόσταση από όλους. Αποφεύγει την δημιουργία πολύ στενών επαφών και γίνεται υπερβολικά αυτόνομο και ανεξάρτητο. Δυσκολεύεται να δεσμευτεί σε συναισθηματικές σχέσεις, αισθάνεται ότι δεν χρειάζεται ένα σταθερό σύντροφο, προτιμά περιστασιακές σχέσεις και δεν ενδιαφέρεται για συναισθηματική κάλυψη.
Στην δεύτερη περίπτωση, τα παιδιά με αγχώδη/αμφιθυμικό τύπο προσκόλλησης συχνά έχουν μια μητέρα που δεν είναι σταθερά διαθέσιμη και δεν είναι ευαίσθητη απέναντι στις ανάγκες τους. Τείνει να αγνοεί τα σήματα του βρέφους για προσοχή και γενικά είναι απρόβλεπτη στην ανταπόκρισή της. Μερικές φορές ανταποκρίνεται, άλλες φορές όχι.
Το βρέφος νιώθει ότι δε μπορεί να προβλέψει τον τρόπο που θα ανταποκριθεί η μητέρα στις ανάγκες του. Το παιδί με αυτού του είδους προσκόλληση εμφανίζει αδυναμία ελέγχου της παρορμητικότητας του, αρνητικά συναισθήματα, αντικοινωνική και επιθετική συμπεριφορά ενώ οι κοινωνικές του δεξιότητες και η αυτονομία του είναι χαμηλές. Αντί να προσαρμόζει την συμπεριφορά του έτσι ώστε να ευχαριστεί την μητέρα συχνά εμφανίζεται επιθετικό και πιέζει ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες του. Οι άνθρωποι με αυτόν τον τύπο δεσμού ψάχνουν διαρκή επιβεβαίωση στις σχέσεις τους, δεν έχουν αυτοπεποίθηση και διαρκώς ανησυχούν ότι δεν είναι αρκετοί.
Τα παιδιά με ανασφαλή προσκόλληση και των δύο τύπων θεωρούν τους εαυτούς τους ως μη αξιόλογους και ανάξιους αγάπης, δεν έχουν εμπιστοσύνη στις ικανότητες τους ενώ οι άλλοι προσλαμβάνονται ως απορριπτικοί, μη προβλέψιμοι και ίσως τιμωρητικοί.
Τέλος υπάρχουν και τα βρέφη που αναπτύσσουν αποδιοργανωμένο τύπο προσκόλλησης. Σε αυτή την περίπτωση τα παιδιά έχουν φροντιστές τελείως απρόβλεπτους που παρέχουν κακής ποιότητας φροντίδα. Συνήθως πρόκειται για περιβάλλοντα όπου οι γονείς είναι είτε χρήστες ουσιών, είτε με ψυχιατρικές διαταραχές είτε βίαιοι και κακοποιητικοί. Σε αυτή την περίπτωση ο γονέας γίνεται πηγή φόβου και το παιδί δε μπορεί καθόλου να προβλέψει την συμπεριφορά του. Έτσι βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση επαγρύπνησης, φόβου και άγχους μη γνωρίζοντας πότε θα βιώσει τον επόμενο κίνδυνο και νιώθει συναισθηματικά εγκαταλελειμμένο.
Ο εαυτός τους γίνεται αντιληπτός ως μη αξιόλογος και ανάξιος αγάπης αλλά και ικανός να προκαλέσει θυμό και βία στους άλλους. Οι άλλοι θεωρούνται τρομακτικοί, επικίνδυνοι και απρόβλεπτοι. Η κακοποιητική συμπεριφορά επαναλαμβάνεται στις σχέσεις με το άτομο να έχει το ρόλο είτε του θύτη, είτε του θύματος.
Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι πως όποια προβλήματα κι αν βιώνουμε στις σχέσεις μας, μπορούμε να τα βελτιώσουμε. Αναγνωρίζοντας τον τύπο προσκόλλησης μπορούμε να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τις ανασφάλειες μας, να καλλιεργήσουμε έναν ασφαλή δεσμό με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μας και να χτίσουμε δυνατές, υγιείς και αυθεντικές σχέσεις.
